موضوع:تحلیل آثار فقهی و حقوقی مرگ مغزی و پیوند اعضا در ایران94

تعداد صفحات:192

دانشکده علوم انسانی- گروه حقوق

پایان نامه برای دریافت درجۀ کارشناسی ارشد (M.A)

رشته: حقوق

گرایش: خصوصي

چکیده

پدیده پیوند اعضا از افرادی که دچار مرگ مغزی شده اند به دیگران از موضوعات نوین پزشکی است که در برخی از کشورها به سامان رسیده و در برخی دیگر از کشورها همچنان مورد تردید یا ممنوعیت های قانونی واقع شده است. بیمارانی که دچار مرگ مغزی می شوند، به جهت غیرقابل برگشت بودن ضایعه مغزی آن ها، در واقع مرده اند و با نگهداری تنفس و قلب بیمار با دستگاه های مختلف، صرفاً سیستم درمانی کشور متحمل هزینه های اضافی می شود و از طرف دیگر خانواده بیمار گرفتار مشکلات عدیده و از جمله مسائل روحی می شود. بعید است که اگر بیمار قادر به تکلم بود، به ما اجازه می داد که چنین وضعیت طاقت فرسایی را برای او ایجاد کنیم. این بحث در کشور ما پس از عبور از چالش ها و تنگناهای قانونی و شرعی و نیز بایسته ها و نبایسته های اخلاقی سرانجام در سال 1379 به تصویب رسید و اکنون به طور فزاینده ای در حال اجرا و انجام است. مبنای اساسی نظریه مخالفان، متعارض دانستن این اقدام با کرامت و شخصیت انسانی و اهانت به مسلمان است به گونه ای که ضرورت آن بر نجات جان بیماران ترجیح دارد اما در شرایط ضرورت و اضطرار آن را جایز می دانند. گروهی کاملاً با عمل پیوند، موافقند و گروهی نیز کاملاً مخالف اند. آنچه که در نظر دین مبین اسلام و فقهای عظام مهم به نظر می رسد، اهمیت حفظ حیات مسلمانان است و در صورت ضرورت یا اضطرار که برای حفظ و نجات حیات بیماران نیازمند یه پیوند اعضا و گرفتن عضو از بدن افراد دچار مرگ مغزی لازم باشد؛ این امر جایز دانسته شده است. بدین منظور لازم است سطح آگاهی افراد جامعه را در خصوص مرگ مغزی و نحوه استفاده از اعضای بیماران مبتلا به مرگ مغزی بالا برده شود و انگیزه لازم در افراد را با توجه به آموزه های والای انسانی دین مبین اسلام جهت اهدای اعضای خود ایجاد نمائیم. بر اساس یافته های پایان نامه که به روش توصیفی- تحلیلی انجام شد در قوانین ایران وصیت به طور کلی مورد توجه قرار گرفته است که لازم بود بارِ حقوقیِ مواردی مانند رضایت صرف متوفی، مورد مصرف عضو اهدا شده (تشریح، پیوند) دیه و موارد ایفا یا معافیت پزشکان از پرداخت آن نیز تعیین می شد.

کلمات کلیدی: مرگ مغزی، پیوند اعضا، تشریح جسد، وصیت، دیه

فهرست مطالب

عنوان                                                                                                                            صفحه

فصل اول: کلیات.. 1

1-1- مقدمه. 2

1-2- بیان مسأله. 6

1-3- اهمیت و ضرورت انجام تحقیق. 8

1-4- مرور ادبیات و پیشینه تحقیق. 8

1-5- جنبه جدید بودن و نوآوری در تحقیق. 11

1-6- اهداف تحقیق. 12

1-7- سئوال های تحقیق. 13

1-8- فرضیه‏های تحقیق. 13

1-9- روش تحقیق. 13

فصل دوم: مفهوم و سیر تحولات تاریخی«مرگ مغزی» و «پیوند اعضا» 14

2-1- تعاریف و مفاهیم. 15

2-1-1- مرگ.. 15

2-1-1-1- انواع مرگ.. 20

2-1-1-1-1- مرگ ظاهری ((Clinical Death. 20

2-1-1-1-2- مرگ قطعی.. 21

2-1-1-1-3- حیات غیر مستقر یا مرگ حکمی.. 22

2-1-1-1-3-1- حیات غیر مستقر در حیوان. 22

2-1-1-1-3-2- حیات غیر مستقر در انسان. 23

2-1-1-1-3-3- احکام مربوط به حیات غیر مستقر. 24

2-1-2- مرگ مغزی (Biological Death) 24

2-1-2-1- مرگ مغزی از دیدگاه اسلام. 26

2-1-2-2- شاخصه‌های مرگ مغزی.. 27

2-1-3- پیوند اعضا 27

2-1-3-1- تعریف پیوند. 29

2-1-3-2- تعریف عضو. 30

2-1-3-3- تعریف پیوند اعضا 30

2-2- تاریخ تحولات و پیشینه «مرگ مغزی» و «پیوند اعضا» 31

2-2-1- سابقه تاریخی پیوند اعضاء در جهان. 33

2-2-2- سابقه تاریخی پیوند اعضاء در ایران. 35

2-3- وضعیت حقوقی و قانونی مرگ مغزی در ایران. 39

2-3-1- دلایل موافق و مخالف قانون پیوند اعضا و مرگ مغزی.. 40

2-3-2- دلایل موافقان. 40

2-3-2-1- تلقی مرده بودن فرد دچار شده به مرگ مغزی.. 40

2-3-2-2- عدم اضرار به اهدا کننده عضو. 41

2-3-2-3- عدم صدق عنوان مثله بر عضو اهدا شده 41

2-3-2-4- عدم صدق حرمت تغییر در خلقت خداوند بر پیوند عضو. 42

2-3-2-5- عدم صدق هتک حرمت بر اهدا کننده عضو. 42

2-3-3- دلایل مخالفان. 42

2-3-3-1- تلقی زنده بودن فرد مبتلا به مرگ مغزی.. 42

2-3-3-2- حرمت اضرار به نفس… 43

2-3-3-3- استناد به حکم حرمت مثله کردن. 44

2-3-3-4- شیطانی بودن عمل قطع عضو. 44

2-3-3-5- هتک حرمت دهنده عضو. 44

2-4- استفتائات.. 44

2-4-1- فتاوی موافقان. 44

2-4-2- فتاواى مخالفان. 47

2-5- نگاهی بر ماده واحده پیوند اعضا و مرگ مغزی و آیین نامه اجرایی آن. 47

2-6- آیین‌نامه اجرایی پیوند اعضا و نقد و بررسی آن. 50

فصل سوم: دلایل و اقسامِ جواز اهدا و پیوند اعضا با تأکید بر وصیت و اذن اولیاء میت.. 55

3-1- مقدمه. 56

3-2- انواع پیوند عضو. 59

3-3- حدود تصرف انسان بر جسم و جان خود و وضعیت استیلای بر آن پس از مرگ مغزی.. 63

3-4- موافقان پیوند اعضا از مردگان مغزی و دلایل آنها 64

3-4-1- اضطرار. 65

3-4-2- وصیت.. 69

3-4-2-1- وصیت تملیکی به اهدا اعضا 70

3-4-2-2- وصیت عهدی به اهدا اعضا 73

3-4-2-3- وصیت به اهداء اعضا و موضع قوانین ایران. 74

3-4-3- استدلال قائلین به جواز وصیت.. 75

3-4-3-1- استمرار اختیارات انسان بعد از مرگ.. 75

3-4-3-2- حلیت جان و مال مسلمان با رضایت او. 76

3-4-4- مقایسه ادله مخالفین وموافقین وصیت به برداشت عضو. 77

3-4-4-1- از جهت متعلق وصیت.. 77

3-4-4-2- از جهت مسأله حق تصرف در اعضا 77

3-4-4-3- از جهت مسأله ملکیت.. 77

3-4-5- رضایت اولیای میت.. 78

3-4-5-1- مبانی رضایت اولیای میت در فقه. 79

3-4-5-2- مبانی رضایت اولیای میت در حقوق. 85

3-4-6- اذن حاکم شرع در جواز برداشت عضو پیوندی.. 90

3-4-7- سایر دلایل موافقان پیوند اعضا 91

3-5- مخالفان پیوند اعضا از مردگان مغزی و دلایل آنها 93

3-5-1- استدلال قائلین به عدم جواز وصیت.. 93

3-5-2- وقوع عقد وصیت.. 94

3-5-3- وجوب احترام به میت و دفن آن. 97

3-5-4- حرمت جنایت بر مرده و هتک آن. 99

3-5-5- حرمت مثله کردن مردگان. 100

3-5-6- نبش قبر. 101

3-6- دلایل حرمت تشریح و برداشت عضو از میت.. 102

3-7- شرایط و حقوق دهنده عضو. 105

3-8- شرایط و حقوق گیرنده عضو. 112

3-8-1- آگاهی از عواقب عمل و هزینه ها 113

3-8-2- اعلام رضایت.. 115

3-8-3- اولویت بندی.. 115

3-8-4- همکاری نهادهای درمانی و ضمانت اجرا 120

3-8-5- تشریفات اداری.. 121

فصل چهارم: مرگ مغزی و پیوند اعضا در قوانین و آثار آن در تعیین دیه. 126

4-1- مقدمه. 126

4-2- وضعیت حقوقی مرگ مغزی و پیوند اعضا در قوانین.. 127

4-2-1- مبانی مسئولیت پزشکان و تحولات آن. 129

4-2-2- مسئولیت پزشکان در قوانین مرتبط با پیوند اعضا بیماران مرگ مغزی.. 133

4-3- تحلیل فقهی «مرگ مغزی» و «پیوند اعضا» 137

4-3-1- فتاوای فقهی درباره مرگ مغزی و پیوند اعضا 138

4-3-2- برداشت اعضا در موارد عسر و حرج. 145

4-3-2-1- استناد به قاعده تزاحم. 146

4-3-2-2- جواز پیوند در صورت رضایت قبلی متوفی.. 148

4-4- خرید و فروش اعضا 150

4-4-1- دیدگاه اول: عدم جواز. 150

4-4-2- دیدگاه دوم: جواز خرید و فروش… 154

4-4-2-1- استناد به مالکیت انسان. 155

4-4-2-1-1- بنای عقلا.. 155

4-4-2-1-2- دلیل خاص… 156

4-4-2-1-3- نظریه مشورتی.. 158

4-4-2-1-4- قابلیت فروش بر مبنای حق تصرف.. 158

4-4-2-2- استناد به اصل عملی.. 165

4-5- ابعاد مالی پیوند اعضا 165

4-5-1- خرید و فروش عضو. 165

4-5-1-1- دیه عضو غیرمسلمان. 166

4-5-1-2- دیه عضو مسلمان. 166

4-5-2- پرداخت کننده دیه. 166

4-5-3- طهارت یا نجاست عضو پیوندی.. 166

4-6- نتیجه گیری.. 167

4-7- پیشنهادات.. 170

منابع. 173